Sağlık dostu mu, düşmanı mı?
Her gün sofralarımızda yer alan glüten, kimi zaman faydalı bir protein, kimi zaman ise sindirim sorunlarının başlıca nedenidir. Glüteni anlamak, sağlıklı beslenmenin anahtarı olabilir.
GLÜTEN NEDİR?
Glüten, özellikle buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda doğal olarak bulunan bir protein grubudur. Hamurun elastikiyet kazanmasını sağlar ve pişirme sırasında kabarmasına yardımcı olur. Ekmek, makarna, kek gibi pek çok unlu mamulün yapısında bulunur. Glüten; gıdalara yapı, esneklik ve çiğnenebilirlik kazandırır. İşlenmiş gıdalarda ise bağlayıcı madde olarak kullanılarak ürünlerin formunu korumasına yardımcı olur.
Glüten; glutenin ve gliadin olmak üzere iki ana proteinden oluşur. Bu iki proteinden özellikle gliadin, sağlık açısından bazı olumsuz etkilerin sorumlusudur. Un suyla karıştırıldığında glüten, yapışkan bir ağ oluşturarak hamura tutkal benzeri bir kıvam verir.
GLÜTENİN FAYDALARI NELERDİR?
Glüten çoğu birey için sindirimi kolay ve besleyici bir protein karışımıdır. Özellikle aşağıdaki yararlar açısından önem taşır:
– Doğal olarak tahıllarda bulunduğu için lif, vitamin ve mineral alımına katkı sağlar.
– Bazı araştırmalar glüten tüketiminin felç ve tip 2 diyabet riskini azaltabileceğini göstermektedir.
– Glüten, bağırsaklardaki faydalı bakterileri besleyerek probiyotik etkisi yaratır.
– Sindirim sistemi sağlığını destekleyebilir ve bazı bağırsak hastalıklarının gelişimini önleyebilir.
UYARI: Bu faydalar, glütene karşı hassasiyeti olmayan bireyler için geçerlidir. Bazı durumlarda glüten, sağlık üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir.
GLÜTENİN ZARARLARI NELERDİR?
1. ÇÖLYAK HASTALIĞI
Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin gluteni zararlı bir madde gibi algılaması sonucu ince bağırsaklara zarar verdiği otoimmün bir rahatsızlıktır. Glüten tüketimi; karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kilo kaybı ve vitamin eksikliği gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Bu hastalığın tek tedavisi ömür boyu glütensiz diyettir.
2. GLÜTEN HASSASİYETİ
Çölyak hastalığı ya da buğday alerjisi olmaksızın bazı kişiler glütene karşı hassasiyet gösterebilir. Bu durumda, sindirim sorunları, baş ağrısı, eklem ağrısı, yorgunluk ve cilt sorunları ortaya çıkabilir. Tanı koyulabilmesi için diğer hastalıkların dışlanması gerekir.
3. HUZURSUZ BAĞIRSAK SENDROMU (İBS)
Glüten, irritabl bağırsak sendromuna (İBS) sahip kişilerde semptomları artırabilir. Bu sendrom karın ağrısı, gaz, şişkinlik ve ishal gibi belirtilerle karakterizedir. Glütensiz diyet, semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.
4. ENFLAMASYON VE BAĞIŞIKLIK TEPKİLERİ
Bazı araştırmalar, glütenin vücutta inflamasyonu artırabileceğini ve bağışıklık sistemini tetikleyebileceğini göstermektedir. Bu durum, özellikle kronik rahatsızlıkları olan bireylerde semptomların kötüleşmesine yol açabilir.
5. OTOİMMÜN HASTALIKLARLA İLİŞKİSİ
Hashimoto tiroiditi, tip 1 diyabet, sedef hastalığı ve romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklar, çölyakla genetik ve bağışıklık yolları bakımından benzerlik gösterir. Bu nedenle glütenin, bazı otoimmün hastalıkların seyrini olumsuz etkileyebileceği düşünülmektedir.
– GLÜTENİN CİLDE ETKİLERİ
Kesin olmamakla birlikte, glütenin bazı cilt hastalıklarıyla ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Özellikle sedef hastalığı ve roza gibi otoimmün kökenli cilt sorunlarında glütenin tetikleyici olabileceği belirtilmektedir. Bu durumda glütensiz diyet önerilebilir.
– KİLO KONTROLÜ VE GLÜTEN
Glüten içeren gıdalar genellikle işlenmiş ve karbonhidrat oranı yüksek ürünlerdir. Aşırı tüketimi, kilo alımı ve metabolik dengesizliklere neden olabilir. Glüten hassasiyeti olmayan bireyler için de glüten tüketimi dengeli olmalıdır.
GLÜTEN İÇEREN GIDALAR NELERDİR?
Glüten genellikle buğday ve türevlerinin bulunduğu ürünlerde yer alır. Duyarlılığı olan bireylerin, aşağıdaki gıdalardan kaçınması önerilir:
– Buğday unu, tam buğday unu, graham unu, farina
– Ekmek, simit, poğaça, pide, lavaş
– Makarna, kuskus, bulgur, çorba karışımları
– Pasta, kek, bisküvi, irmik
– Malt, malt içeren içecekler
– Cips, işlenmiş etler, soya sosu
– Glütenle temas etmiş gıdalar
GLÜTEN İÇERMEYEN GIDALAR HANGİLERİDİR?
Glütensiz diyet uygulayanlar için doğal olarak glüten içermeyen bazı besinler:
– Pirinç (beyaz, kahverengi, yabani)
– Karabuğday, kinoa, darı
– Patates, mısır, mısır nişastası
– Hindistan cevizi unu, badem unu, bezelye unu
– Soya unu, sorgum, teff unu
– Karnıyarık otu tozu, guar sakızı
Bu ürünler, glütensiz beslenmede güvenle tüketilebilir.
GLUTENSİZ DİYET NEDİR?
Glutensiz diyet; buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi glüten içeren tahılların tamamen beslenmeden çıkarılmasını içerir. Bu diyet çölyak hastaları için zorunludur, ancak glüten hassasiyeti olan kişilerde de semptomların hafiflemesi açısından fayda sağlayabilir.
Et, sebze, meyve, yumurta, pirinç, mısır ve patates gibi doğal gıdalar glüten içermez. Glütensiz diyet uygulanırken etiket okuma alışkanlığı kazanmak ve işlenmiş gıdalardan uzak durmak önemlidir.
GLUTENSİZ GIDA NASIL SEÇİLİR?
Glütensiz ürünler ambalaj üzerinde şu ifadelere sahip olmalıdır:
“Glutensiz” ibaresi belirgin şekilde yer almalıdır.
“Gluten miktarı 20 mg/kg’ı geçmez” ifadesi bulunmalıdır.
Ambalajın rengiyle zıt renkte “Doktor tavsiyesiyle kullanılmalıdır” yazısı yer almalıdır.
Bu etiketlemeler, tüketiciye güvenli ürün seçimi konusunda rehberlik eder.
Görsel Kaynak: shutterstock/istockphoto
